شاید این گونه به نظر برسد، که حکم قطعی دادگاه، قابل اعتراض نیست. اما قابلیت اعتراض، در تمامی مراحل برای اصحاب دعوا وجود دارد. اعاده دادرسی، به معنای بازگشت مجدد رای قبلی به دادگاه است، تا حکم قطعی، مجددا رسیدگی شود. هنگامی که قاضی، یک حکم قطعی صادر می کند، در آخرین مرحله، تحت شرایط خاصی، می توان به حکم اعتراض کرد، که این اقدام اعاده دادرسی نام دارد.
اعاده دادرسی، به دو نوع اعاده دادرسی کیفری و اعاده دادرسی حقوقی تقسیم می شود. موارد اعاده دادرسی کیفری، در قانون آیین دادرسی کیفری، به صورت حصری بیان شده است و اگر حکم قطعی صادره شده، مشمول این موارد باشد، اقدام به اعاده دادرسی ممکن خواهد بود. همچنین، امکان درخواست اعاده دادرسی، برای همه افراد ممکن نیست و در قانون، این موارد نیز مشخص شده اند.
با توجه به حصری بودن موارد اعاده دادرسی در قانون آیین دادرسی کیفری، در این مقاله، قصد داریم به بررسی موارد اعاده دادرسی کیفری در قانون آیین دادرسی کیفری بپردازیم.
موارد اعاده دادرسی کیفری
مواردی که می توان بابت آن، درخواست اعاده دادرسی کیفری کرد، در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری به صورت حصری بیان شده اند. در مورد درخواست اعاده دادرسی، اگر پرونده به دیوان عالی کشور فرستاده شود، تطابق رای صادره با موارد ذیل بررسی خواهد شد، که در صورت وجود یکی بندهای ذیل، پرونده برای رسیدگی به دادگاه هم عرض فرستاده می شود. به موجب این ماده :
درخواست اعاده دادرسی، در مورد احکام محکومیت قطعی دادگاه ها، اعم از آن که حکم مذکور به اجرا گذاشته شده یا نشده باشد، در موارد زیر پذیرفته می شود :
کسی به اتهام قتل شخصی محکوم شود و سپس زنده بودن وی محرز گردد. یعنی، اگر کسی براساس رای داگاه، محکوم به اعدام بشود، اما بعد از مدتی ثابت شود، مقتول زنده است ، حکم اعدام برای متهم اجرا نخواهد شد .
چند نفر، به اتهام ارتکاب جرمی محکوم بشوند و ارتکاب آن جرم به گونه ای باشد، که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن قائل شد .
شخصی، به علت انتساب جرمی محکوم شود و فرد دیگری نیز به موجب حکمی از مرجع قضایی به علت انتساب همان جرم محکوم شده باشد، به طوری که از تعارض و تضاد مفاد دو حکم ، بی گناهی یکی از آنان احراز شود. مثلا، زمانی را در نظر بگیرید که دو نفر در دو دادگاه جداگانه، بابت یک جرم محاکمه می شوند؛ در نهایت حکمی که برای هر کدام از آنها صادر می شود با هم در تعارض است ، به طوری که تعارض آرای صادر شده موجب می شود، بی گناهی یکی از دو متهم ثابت شود .
درباره شخصی به اتهام واحد ، احکام متفاوتی صادر شود. یعنی زمانی که برای انجام یک جرم، در دادگاه های مختلف احکام متفاوت صادر می شود .
در دادگاه صالح، ثابت شود که اسناد جعلی یا شهادت خلاف واقع گواهان ، مبنای حکم بوده است .
پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی، حادث و یا ظاهر یا ادله جدیدی ارائه شود که موجب اثبات بی گناهی محکوم علیه یا عدم تقصیر وی باشد .
عمل ارتکابی، جرم نباشد و یا مجازات مورد حکم، بیش از مجازات مقرر قانونی باشد .
لازم است به این نکته اشاره شود، که علاوه بر موارد مندرج در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری، اعاده دادرسی دیگری در صلاحیت رییس قوه قضایه است، که در قانون پیش بینی شده است. به موجب ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، در صورتی که رییس قوه قضاییه، رای قطعی صادره از محاکم قضایی را اعم از کیفری یا حقوقی ، خلاف شرع بداند، دستور اعاده دادرسی حکم را به دیوان عالی کشور خواهد داد.